Dag van de rechtsstaat - 15 en 26 maart 2024

Omdat het IBJ het belang van een goed werkende rechtsstaat toejuicht, steunen wij vanuit onze beroepsgroep de vijfde editie van de ‘Dag van de Rechtsstaat’.  Deze vindt plaats op vrijdag 15 maart 2024 om 13u30 in de Lamotsite in Mechelen en op 26 maart 2024 om 20u00 in de stadsschouwburg van Mechelen en heeft als thema: ‘Kan Europa de Rechtsstaat redden’. Meteen een link ook naar het Belgische EU Voorzitterschap. Neem alvast een kijkje in het mooie programma met nationale en internationale topsprekers. Wij hebben het genoegen 2 vrijkaarten voor dit mooie gebeuren te reserveren voor onze leden.

Woont u (één van) deze events graag bij? Aarzel dan niet en schrijf een email naar info@ibj.be. First come, first served.

In het licht van dit gebeuren geven we het woord aan Bart Willocx, Voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg Antwerpen en Bruno Coppieters, bedrijfsjurist DELA, 2 grote bezielers van dit mooie initiatief.

Wat beschouwt u als de meest urgente uitdagingen voor de rechtsstaat in België en Europa op dit moment?

Bart Willocx We staan voor grote uitdagingen in ons land, budgettair, maar ook bijvoorbeeld inzake migratie en klimaat. Ieder die zich bovendien aan projecten van enige omvang waagt, stelt vast dat het juridisch kader om dit uit te voeren soms bijzonder complex en vaak niet faciliterend is. Dit maakt dat mensen, zeker in tijden van verkiezingen, willen gaan voor een zogenaamd sterk leiderschap waaraan het recht niet veel in de weg kan leggen. De uitdaging zit hem echter in de combinatie van beide. De grote problemen van deze tijd vergen beslissingen en een beleid dat werkelijk haalbaar is, tegelijk mag het kind niet met het badwater worden weggegooid. Er moeten voldoende evenwichten blijven tussen de respectieve machten en noodzakelijke rechten moeten kunnen uitgeoefend worden, als burger en als ondernemer. Een overheid dient zich te houden aan het recht, een burger of een onderneming moet zijn rechten kunnen afdwingen bij een onafhankelijke rechter. Te zeer op deze basisprincipes beknibbelen, kan op korte termijn een schijn van grotere daadkracht creëren, maar op langere termijn het noodzakelijke evenwicht onderuit halen. Beide combineren lijkt me de uitdaging voor ons land.   

In België staan we voor grote uitdagingen en moet tegelijk het juridisch kader valide kunnen blijven. In Europa zie ik veeleer het vrijwaren van de rechtsstaat in de Europese Unie als grote uitdaging. De EU steunt op wederkerigheid en aanvaarding van elkaars beslissingen en rechtssystemen. Wanneer in bepaalde landen bijvoorbeeld niet meer kan gerekend worden op de behandeling van een geschil door een onafhankelijke rechter, of op een actieve bestrijding van corruptie, dan dreigt de Unie volledig te worden uitgehold. De EU toonde zich echter bijvoorbeeld voor Polen duidelijk weerbaar en een behoeder van de rechtsstaat. Hoe gaat dit op Europees niveau in een nieuwe politieke constellatie verder evolueren? Het wordt de uitdaging om de principes van de rechtsstaat te vrijwaren binnen de werking van de EU, tegen krachten zoals deze werken in Hongarije in. Op 15 maart gaan we dieper in op deze problematiek en geven eminente sprekers, nationaal en Europees, vanuit heel verschillende invalshoeken, hun visie.

Hoe ziet u de rol van bedrijfsjuristen bij het waarborgen van de rechtsstaat, zowel binnen organisaties als op maatschappelijk niveau?

Bruno Copieters In een rechtsstaat geldt de rule of law: iedereen - ook onderneming en overheid - is onderworpen aan welomschreven, niet willekeurig tot stand gekomen en niet willekeurig gehandhaafde wetten.

Doorgaans lijkt voor het grote publiek de vrijwaring van de rechtsstaat een zaak van rechters en advocaten. Dat is fundamenteel ook zo. Toch is de rechtsstaat niet enkel een zaak van de togaberoepen.

De bedrijfsjurist, in de onderneming en op maatschappelijk niveau, is mede ambassadeur van de rule of law, en wel in een rechtspraktijk die grotendeels buiten de rechtbank blijft. Zo faciliteren bedrijfsjuristen goede afspraken middels heldere en leesbare contracten en bemiddelen bedrijfsjuristen bij een sluimerend geschil in de ondernemingspraktijk om zo tot een juridisch verantwoord vergelijk te komen.

Bedrijfsjuristen adviseren in eer en geweten en met de nodige expertise de onderneming over het juridisch kader dat voor de onderneming relevant is. Ze belichamen m.a.w. dagelijks een juridisch verantwoord pragmatisme. In concrete dossiers, klein en groot, blijkt telkens weer het belang van de rechtsstaat, rechtszekerheid en legistieke en contractuele hygiëne voor een gezond en maatschappelijk verantwoord ondernemingsklimaat. Bedrijfsjuristen vervullen hierbij in de eerste plaats een dienende rol, weliswaar in intellectuele onafhankelijkheid. Uit deze dienende rol en de daarmee samenhangende intellectuele onafhankelijkheid putten bedrijfsjuristen meteen ook hun gezag.

Daar waar het recht te omslachtig dreigt te worden, signaleren bedrijfsjuristen dit op maatschappelijk niveau. Een geloofwaardige rechtsstaat is immers enkel gediend met zo werkbaar mogelijke regels.

Elk medicijn - ook het recht - wordt potentieel vergif bij verkeerde dosis. Dit geldt ook wanneer het evenwicht tussen ratio legis en de wet zelf verstoord dreigt te geraken.

En last but not least: geconfronteerd met een partij die aangeeft dat we de rechtsstaat maar beter bij het groot vuil zetten, is de bedrijfsjurist mede vurig pleitbezorger van een rechtsbestel dat, met al zijn onvolkomenheden, toch tot ver na de komma te verkiezen valt boven de sirenezang van elk totalitair systeem.

Welke ambitie wenst u waar te maken met een mooi initiatief als de Dag van de Rechtsstaat?

Bart Willocx Waar de rechtsstaat vroeger een verworvenheid leek, die steeds meer geperfectioneerd zou worden, is dit nu niet meer het geval en zijn er terechte twijfels over zijn verder bestaan, in het binnen- en vooral in het buitenland. Vandaar is het van belang om te focussen op het concept van de rechtsstaat, om deze basisregels voor een gedeelde macht in de kijker te zetten, te sensibiliseren bij juristen, maar ook bij het grote publiek en bij jongeren, en om het debat bewust aan te zwengelen. De rechtsstaat is geen onveranderlijk iets, en moet en zal evolueren. We betrekken hierbij ook graag niet-juristen en mensen uit het buitenland om met een kritische open blik te kunnen reflecteren over die rechtsstaat. Ik pik er toch graag één spreker van een vorige editie uit: de bekende Nederlandse auteur Ilja Leonard Pfeijffer. In een sterke tussenkomst betoogde hij dat rechtspreken wel heel moeilijk wordt wanneer de waarheid, bijvoorbeeld ook wetenschappelijk, een relatief begrip wordt.

Wat drijft u persoonlijk om u actief te engageren voor de Dag van de Rechtsstaat?

Bruno Coppieters Als burger drijft me het besef dat de rechtsstaat een allesbehalve vanzelfsprekende staat van genade is. Als bedrijfsjurist drijft me de rol van de bedrijfsjurist in het licht van de rechtsstaat, rol die ik onder de eerste vraag heb trachten toe te lichten.