Europese Natuurherstelwet: ook een impact op uw project?

Lang zag het ernaar uit dat de Europese Natuurherstelwet niet zou landen. Een plotse bocht van de Oostenrijkse milieuminister Leonore Gewessler, maakt het op de valreep van de legislatuur dan toch mogelijk. De Europese Natuurherstelwet^[1], aangenomen in juni 2024, is een baanbrekende verordening die voor het eerst juridisch bindende doelstellingen vaststelt voor het herstel van natuur en ecosystemen binnen de Europese Unie. Deze wet is bedoeld om de achteruitgang van biodiversiteit te keren en gezonde, veerkrachtige ecosystemen te bevorderen.

Inhoud van de Natuurherstelwet

De wet legt verschillende hersteldoelstellingen en verplichtingen op aan de lidstaten:

• Herstelmaatregelen op land- en zeegebieden:
  • Tegen 2030 moeten herstelmaatregelen zijn genomen op minstens 30% van de totale oppervlakte van habitattypen die niet in goede toestand verkeren.
  • Tegen 2040 moet dit percentage zijn verhoogd tot 60%, en tegen 2050 tot 90%.
  • Lidstaten kunnen veelvoorkomende en wijdverspreide habitattypen uitsluiten van de hersteldoelen indien deze meer dan 3% van hun grondgebied beslaan. Echter, tegen 2050 moeten herstelmaatregelen zijn genomen op minstens 80% van deze uitgesloten gebieden.
  • Uitzonderingen worden voorzien voor de planning, de bouw en de exploitatie van installaties voor de productie van energie uit hernieuwbare bronnen en nationale defensie. Beiden worden geacht van groot openbaar belang te zijn.
• Bescherming van bestuiverpopulaties
  • Specifieke maatregelen moeten worden genomen om de populaties van bestuivers te beschermen en te herstellen, gezien hun cruciale rol in ecosystemen en landbouwproductiviteit.
  • Dit omvat het verbeteren van leefomgevingen voodr bestuivers, zoals bloemenrijke graslanden en diverse boomsoorten.
• Ecosysteemspecifieke maatregelen
  • De wet stelt ook specifieke maatregelen vast voor verschillende ecosystemen, zoals bossen, wetlands, rivieren, meren, en agrarische landschappen, bv. het herstel van de natuurlijke verbindingen van de rivieren en landbouwecosystemen.
  • Indicatoren zoals de voorraad organische koolstof in de bodem van bosecosystemen en de diversiteit aan boomsoorten worden vastgesteld en gemonitord.
• Nationale herstelplannen:
  • Lidstaten moeten nationale herstelplannen ontwikkelen en uitvoeren,  waarin specifieke doelen en maatregelen worden opgenomen om de vastgestelde percentages te halen tegen 2050.

Opvallend is dat overmacht, m.i.v. natuurrampen en onvermijdelijke habitattransformaties die het rechtstreeks gevolg zijn van klimaatverandering een deel van verplichtingen uitsluit, weliswaar buiten Natura 2000 gebieden.^[2]

Tot slot moet zeker ook de gezamenlijke Unieverbintenis om 3 miljard extra bomen te planten tegen 2030 worden vermeld.

Lidstaten aan zet

De Natuurherstelwet legt de verantwoordelijkheid bij de lidstaten om de hersteldoelen te verwezenlijken. Dit betekent dat elke lidstaat eigen nationale herstelplannen moet opstellen en uitvoeren. Deze plannen moeten gedetailleerd beschrijven welke maatregelen genomen zullen worden om de gestelde doelen te bereiken.

De nadruk op nationale plannen impliceert dat de wet niet direct verplichtingen oplegt aan individuele burgers of bedrijven. In de beginfase zullen de gevolgen voor particulieren beperkt zijn, aangezien de verantwoordelijkheid voornamelijk bij overheden ligt. Hoewel de Natuurherstelwet op zich in eerste instantie geen directe verplichtingen voor individuen met zich meebrengt, heeft de wet als Europese verordening onder bepaalde voorwaarden zowel verticale als horizontale werking. Verticale werking houdt in dat de wet rechten en plichten kan creëren tussen individuen en de overheid. Horizontale werking betekent dat deze rechten en plichten ook tussen individuen onderling kunnen gelden.

In de praktijk betekent dit dat, naarmate de herstelplannen vorderen en concreter worden, is het niet ondenkbaar dat er situaties kunnen ontstaan waarin particulieren bepaalde verplichtingen moeten naleven, al dan niet afgedwongen door milieuverenigingen. Bijvoorbeeld, eigenaars van land in gebieden die voor herstel zijn aangewezen, kunnen te maken krijgen met restricties of verplichtingen om specifieke herstelmaatregelen te implementeren. Dit geldt zeker wanneer de projecten gesitueerd zijn in de nabije omgeving van Natura 2000 gebieden, die nu reeds te leiden hebben onder de zware stikstofdruk.

Vanzelfsprekend kunnen de nationale en gewestelijke overheden in uitvoering van de Natuurherstelwet wel bepaalde wettelijke maatregelen opleggen ter versterking of waarborging van de natuurherstelplannen, die dan onder het nationale recht rechtstreeks ook verplichtingen aan particulieren kunnen opleggen.

Invloed op stedelijke gebieden en vergunningverlening voor concrete projecten

Een specifiek aandachtspunt van de Natuurherstelwet is de invloed op stedelijke ecosystemen. Steden en gemeenten zullen een belangrijke rol spelen in het vergroten en behouden van groene ruimtes. Dit kan directe gevolgen hebben voor hoe steden en gemeenten omgaan met de vergunningverlening voor nieuwe projecten en de inrichting van groene ruimtes.

Enkele specifieke verplichtingen in stedelijke gebieden zijn:

• Tegen 2030 mag er geen nettoverlies aan stedelijke groene ruimte en stedelijke boomkroonbedekking zijn ten opzichte van 2024, tenzij de stedelijke omgeving al voor 45% uit groene ruimte bestaat en het aandeel stedelijke boomkroonbedekking groter is dan 10%.
• Vanaf 1 januari 2031 moet er een toenemende trend in stedelijke groene ruimte worden gerealiseerd, door de integratie van stedelijke groene ruimte in gebouwen en infrastructuur
• Er moet een toename van de met bomen bedekte oppervlakte in steden zijn.

Opmerkelijk is is dat in de Natuurherstelwet wordt gesproken over "totale nationale oppervlakte stedelijke groene ruimte en stedelijke boomkoonbedekking". Dit betekent dat de last ongelijk kan worden verdeeld over de stedelijke gebieden.

Ongeacht de verdeling, zullen deze verplichtingen zullen steden en gemeenten aanmoedigen om groene ruimtes te behouden en uit te breiden, wat gevolgen kan hebben voor stedelijke planning en de goedkeuring van omgevingsvergunningen. Nieuwe projecten zullen mogelijk aan strengere eisen moeten voldoen om de impact op stedelijke groene ruimtes te minimaliseren, bv. door de inname van groene ruimte onmiddellijk te compenseren (al dan niet met een vergrotende factor). Dit kan een sterke impact hebben op de betaalbaarheid van de projecten en vergroot het belang van reconversieprojecten.

Conclusie

De Europese Natuurherstelwet is een ambitieuze stap richting het herstel van Europese ecosystemen. Door middel van bindende hersteldoelstellingen en nationale herstelplannen moeten lidstaten bijdragen aan het omkeren van de achteruitgang van biodiversiteit. Hoewel de wet in eerste instantie geen directe verplichtingen oplegt aan individuen, kunnen er op termijn wel verplichtingen ontstaan, vooral naarmate de herstelplannen concreter worden. In stedelijke gebieden zal de wet een aanzienlijke invloed hebben op de omgang met groene ruimtes en de vergunningverlening voor nieuwe projecten. Het is duidelijk dat de natuurherstelwet een breed scala aan implicaties heeft, zowel op nationaal als lokaal niveau, en een belangrijke rol zal spelen in de bescherming en het herstel van de natuur in Europa.

De verordening trad op 18 augustus 2024 in werking en is bindend voor alle lidstaten. Vanaf deze datum beschikken de lidstaten over twee jaar om hun natuurherstelplan op te stellen en in te dienen bij de Europese Commissie. Naarmate de natuurherstelplannen verder concreet worden, zal de impact op projecten beter zichtbaar zijn.

Bob Martens, Alec Van Vaerenbergh, Birgit Creemers en Fien Wuyts

^[1] Volledige titel: verordening van het Europees Parlement en de Raad inzake natuurherstel en tot wijziging van verordening (EU) 2022/869.

^[2] De doelstellingen voor Natura 2000-gebieden ingevolge de Habitatrichtlijn blijven overigens onverminderd van kracht. De Natuurherstelwet is weliswaar afgestemd op de Habitatrichtlijn. Zo moeten de nationale herstelplannen rekening houden met de instandhoudingsmaatregelen vastgesteld voor Natura 2000-gebieden. De Natuurherstelwet gaat evenwel verder dan de Habitatrichtlijn omdat ook gebieden buiten Natura 2000 worden geviseerd.